Gronowo Górne - Historia Wysoczyzny Elbląskiej

Przejdź do treści


ieś położona jest na zachodnim skraju Wysoczyzny Elbląskiej i graniczy z Elblągiem. Okolica Gronowa Górnego była gęsto zaludniona już w czasach pruskich i wcześniej, o czym świadczą znaleziska monet z czasów cesarstwa rzymskiego. Jednak dopiero 25 grudnia 1365 roku wieś otrzymała przywilej lokacyjny od wielkiego szpitalnika (w latach 1354-1371) i  komtura elbląskiego (w latach 1349-1371) Ortulfa von Trier. Wieś posiadała 50,5 włóki i 20 mórg tzw. Übermassland (nadmiar ziemi), które liczone są za pełną włókę. Z tego sołtys Hans (Jan) ma 5 włók wolnych od podatku, 4 włóki ma proboszcz kościoła pw. Trzech Króli (Drei-König-Kirche) z Nowego Miasta Elbląga. Z 4 włók wieś ma płacić podatek 3 wiadrunki (1/4 marki zakonnej = 180 fenigów) za każdą włókę do kościoła i Szpitala Św. Ducha ze Starego Miasta Elbląga. Za każdą z kolejnych 5 włók należy się  Zakonowi 3 tłuste gęsi oraz spoczywa na mieszkańcach obowiązek odrobienia pańszczyzny. Z pozostałych 36,5 włóki należy płacić za każdą podatek roczny - 3 wiadrunki i 3 tłuste gęsi oraz daninę w zbożu tzw. płużne (Pflugkorn).
 
Sołtys posiadał małą władzę sądowniczą nad Niemcami oraz otrzymywał jedną trzecią z kar z dużego sądownictwa. Sądy nad Prusami i Polakami były zastrzeżone dla Zakonu. Wynikało z tego, iż ówczesna  ludność wsi miała różne pochodzenie etniczne.
 
Po bitwie grunwaldzkiej (1410) posłuszeństwo Krzyżakom wypowiedziało wiele miast. Delegaci Starego i Nowego Miasta Elbląga oddali w Christburgu (Dzierzgoń) hołd polskiemu królowi Władysławowi Jagielle ofiarowując mu zdobyty elbląski zamek krzyżacki. W dniu 30 lipca 1410 roku, w obozie pod Malborkiem, podarował król Nowemu Miastu Elblągowi wieś Gronowo Górne (Grunau Höhe) i sąsiednią Nowinę (Neuendorf Höhe). Jednak do ich rzeczywistego posiadania przez Nowe Miasto nie doszło, ponieważ po kilku tygodniach Polacy opuścili Prusy, a wsie weszły w posiadanie Starego Miasta Elbląga. Przez długie lata trwał spór między oboma elbląskimi miastami.

Po wojnie trzynastoletniej, nastały czasy polskie (1466-1772), wieś należała do elbląskiego urzędu sędziego ziemskiego (Landrichteramt).
 
Nad potokiem płynącym pomiędzy Gronowem Górnym i Nowiną, powstała jeszcze w czasach Zakonu kuźnica miedzi (Kupferhammer), za którą płacono 7 marek rocznego podatku. Od niej wzięły swoją nazwę potok (Kupferflietz) i teren przez który przepływa (Kupfergrund). W 1609 roku w miejscu kuźnicy miedzi miasto Elbląg zbudowało młyn papierniczy, gdzie wyprodukowany papier znakowano elbląskim herbem. Niestety młyn spłonął już w 1629 roku, podczas pierwszej wojny polsko-szwedzkiej. W czasach polskich istniała w Gronowie karczma, która płaciła do kasy miejskiej 6 florenów i 20 groszy rocznego podatku.
 
W dniu 10 sierpnia 1749 roku wybuchł w Gronowie gwałtowny pożar wzniecony ręką podpalacza i zniszczył niemal połowę wsi. Spłonęło wówczas osiem domostw ze stajniami i stodołami.


od Gronowem leżą trzy wzgórza w obrębie trójkąta, które były niegdyś zwane: Pfaffenberg (Klesza Góra), Reeskenberg (Góra Reeskego) i Weinberg (Winna Góra, Winnica). Pierwsze wzniesienie swoją nazwę wywodzi od obszaru należącego do proboszcza kościoła pw. Trzech Króli, drugie od właściciela o nazwisku Reeske, natomiast trzecie od tego, że jeszcze w 1533 roku na jej zboczu była winnica. W 1806 roku zbudowano tam wiatrak zbożowy, któremu rzadko brakowało wiatru. Młynarz płacił rocznie podatek dla wsi 20 talarów i 22 talary dla Urzędu Skarbowego w Elblągu (Elbinger Kämmerei). W 1820 roku Gronowo Górne miało nieco ponad 50 włók i liczyło 220 mieszkańców. Wieś miała ziemię uprawną średniej klasy i słynne zielone łąki nad jeziorem Druzno. Włóki (5) należące do kościoła i Szpitala Św. Ducha zostały wydzierżawione a włóki (4) należące do proboszcza kościoła pw. Trzech Króli tworzyły samodzielną posiadłość. Zostały one oddane w 1804 roku w dzierżawę dziedziczną Danielowi Rossowi. W 1830 roku w Gronowie było 15 zagród i 15 samodzielnych domostw.
 
Szkoła w Gronowie istniała jeszcze w czasach polskich. W latach 1814-1839 jako nauczyciel tutejszej jednoklasowej szkoły zatrudniony był introligator z Elbląga, Martin Ruban. Od 1 stycznia 1899 roku szkoła w Gronowie miała już trzy klasy.


 
Z dniem 1 stycznia 1874 roku wszedł w życie nowy podział terytorialny terenów ówczesnego Królestwa Prus. Zgodnie z dokonanym wówczas podziałem, od 2 maja 1874 roku, Landgemeinden Grunau (gmina wiejska) należała do gminy okręgowej, tzw. urzędu obwodowego Amtsbezirk Spittelhof (majątek ziemski na terenie Elbląga). W dniu 19 kwietnia 1929 roku dokonano zmiany nazwy z Amtsbezirk Spittelhof na Amtsbezirk Grunau Höhe. Od 1 września 1931 roku do Amtsbezirk Grunau Höhe należały gminy wiejskie Dambitzen i Grunau Höhe. W kolejnych latach nastąpiło wiele zmian, jednak 1 stycznia 1945 roku odnotowano zbliżony do tego z 1931 roku kształt okręgu Grunau Höhe.
 
Naczelnicy (wójtowie) Amtsbezirk Spittelhof/Grunau Höhe w latach 1874 – 1945:
         
-2.5.1874: właściciel   ziemski Heinrich Bärecke z   Spittelhof przez 6 lat,
-..?:?,
-5.11.1906: właściciel   ziemski Max Baerecke z Spittelhof przez   6 lat,
-5.11.1912: właściciel   ziemski Max Baerecke z Spittelhof przez   6 lat,
-28.4.1917: właściciel   ziemski Otto Baerecke z Spittelhof   (komisarycznie),
-23.10.1920: właściciel   ziemski Max Baerecke z Spittelhof,
-17.11.1921: właściciel   ziemski Max Baerecke z Spittelhof,
-24.7.1929: właściciel   cegielni Paul Volckmann z   Dambitzen,
-28.8.1931: właściciel   cegielni Paul Volckmann z   Dambitzen,
-10.11.1933: właściciel   majątku Gottfried Winkler z Grunau   Höhe,
-..1945:?.
(Źródło: http://www.territorial.de/dawp/elbing/grunauh.htm)  

Dawna nazwa wsi Grunau otrzymała przyrostek Höhe (Gronowo Górne) dla odróżnienia od nieodległej  (ok. 11 km w linii prostej) wsi o tej samej nazwie Grunau-Niederung (obecnie Gronowo Elbląskie). Około 1925 roku Gronowo Górne miało 903 ha i liczyło 603 mieszkańców.


Źródło:
E.G. Kerstan, Die Geschichte des Landkreises Elbing, Elbląg 1925, s.214-216.

http://www.territorial.de [dostęp:19.02.2018]

Wróć do spisu treści