Milejewo - Historia Wysoczyzny Elbląskiej

Przejdź do treści


samym centrum Elbinger Höhe, czyli Wyżyny Elbląskiej, znajduje się miejscowość, która od wieków uważana była za jej "stolicę". Niegdyś owa miejscowość zwała się Trunz (Truncz), później przez kilka lat Jurandowo, obecnie znamy ją jako Milejewo. [Zob. temat]


Pierwsze ślady człowieka w tej części Wysoczyzny Elbląskiej sięgają 5 tys. lat p.n.e.  We wczesnym średniowieczu znajdowała się tutaj prawdopodobnie staropruska osada Trunc (Trunczen) należąca do plemienia Pogezan. Nazwa ta ma niewątpliwie staropruskie pochodzenie, ale nie wiadomo niestety, co to słowo znaczy. W połowie lat 80. XIII wieku nastąpiło pełne przejęcie władzy na tych terenach przez Zakon Krzyżacki. Nie zachował się dokument o krzyżackiej lokacji Milejewa, ale przypuszcza się, że było to około 1300 roku z nadania Ludwiga von Schippe (komtur elbląski 1296-1299, mistrz krajowy 1299-1300). Pomiędzy rokiem 1300 a 1303 stanęła w Trunc karczma, na której założenie zezwolił komtur elbląski (w latach 1300-1303) Konrad von Lichtenhain. Karczmarzem był niejaki Mikołaj, który płacił czynsz 1 i 1/2 marki rocznie.
     
O wsi wspomniano w dokumencie z 22 listopada 1320 roku wystawionym przez komtura elbląskiego (w latach 1320–1331) Hermana von Öttingen. Dokument potwierdza przekazanie sołectwa i obowiązki lokatora Marcinowi, który wspólne sołectwo w Milejewie i pobliskim Piastowie (Königshagen) wykupił od Wachsmuta Stange. Obydwie wsie otrzymały Kulmer Recht - czyli prawo chełmińskie. Łącznie wsie miały posiadać 86 włók, po zmierzeniu okazało się, że jest ich tylko 78. Dodano 2 włóki nadmiaru z Gr. Stoboy (Kamiennik Wielki). Tak więc z tych 80 włók *[1], 8 wolnych należało do sołtysa, oraz 4 (Pfarrhufe) do kościoła Św. Bartłomieja. Za każdą  z pozostałych 68 włók płacono 1/2 marki i 4 kury czynszu rocznie. Poza tym płacono jeszcze daninę w zbożu tzw. płużne (Pflugkorn). W dniu 24 lutego 1326 roku Herman von Öttingen wystawia dokument na drugą karczmę *[2] w Milejewie dla Jana (Johannes), który ma płacić 5 wiadrunków (1 i 1/4 grzywny) oraz 17 kur rocznie.


Kościół pw. św. Bartłomieja w Milejewie.

W dokumentach wystawionych miedzy 1348 a 1350 rokiem jest wymieniany proboszcz Mikołaj z Trunz (Nicolaus de Saalfeld/ z Zalewa), który był jednocześnie kanonikiem kapituły fromborskiej. Można więc sądzić, że istniał  już wówczas w Milejewie kościół, najprawdopodobniej był to skromny drewniany budynek zbudowany przez pierwszych osadników z Niemiec. Nowy murowany wzniesiono kilkadziesiąt lat później, zapewne w ostatnim ćwierćwieczu XIV stulecia, kiedy jest mowa o wyposażaniu w sprzęt kościelny. Jeden z przekazów informuje, iż w dniu 14 lipca 1398 roku biskup warmiński (w latach 1373-1401) Henryk III Sorbom poświęcił w kościele pw. św. Bartłomieja ołtarz ku czci Św. Krzyża.
     
W 1457 roku Milejewo weszło w skład terytorium Starego Miasta Elbląga. Tutejszą (starszą) karczmę Rada miejska Elbląga przyznała później burmistrzowi jako wynagrodzenie za sprawowanie urzędu - karczma była zwolniona od czynszu.
     
W 1703 roku Milejewo wraz z innymi miejscowościami posiadłości ziemskich miasta Elbląga [zob.temat] weszło pod administrację państwa pruskiego. W 1715 roku z inicjatywy intendentury pruskiej przeprowadzona została lustracja tych posiadłości ziemskich. Specjalna komisja miała za zadanie ocenę stanu faktycznego posiadłości oraz wskazanie dróg podniesienia ich dochodowości. Milejewo posiadało wówczas 60 włók ziemi, w których mieściły się 4 wolne włóki kościelne i 6 włók sołtysich. Za każdą z oczynszowanych 50 włók wieś płaciła po 9 grzywien (1 grzywna = 4 wiardunki = 24 skojce = 60 szelągów = 720 fenigów. Grzywna pruska=20 groszom), co łącznie dawało 450 grzywien rocznie. W Milejewie było 12 gospodarzy (gburów), którzy za szarwark do Schönmoor (Zalesie) płacili 13 grzywien, ratowe wynosiło 66 florenów *[3], ponadto dla rady miejskiej 132 korce owsa, 30 fl. za kury danne, za koszenie trawy i zwózkę siana 18 fl., za zwózkę drewna 54 fl. Dalej wożą faszynę do Ostroga (Bollwerk, obecnie Nowakowo) po 1 furze z włóki. Zagrodników było tutaj 16 z czego 15 właścicieli, którzy płacili do Elbląga za swoją robociznę leśną po 4 grzyw., 1 czynszowy płacił za to samo 2 grzywny. We wsi było też 9 komorników, z których każdy płacił po 1 grzywnie rocznie.
(A. Piątkowski, op. cit.,s.54.)
      
W polskich czasach (po 1466 do 1772) organista i nauczyciel Piotr Trömpel napisał humorystyczną kronikę Milejewa "Chronik von Trunz". Wiemy o tym, ponieważ w 1760 roku znany literat Krzysztof Dewitz *[4] zawarł streszczenie "Kroniki Trömpela" pisząc (nigdy niepublikowane?) "Heimatkunde der Elbinder Höhe" (Krajoznastwo Wyżyny Elbląskiej). Streszczenie to Dewitz opatrzył  tytułem: "Trömpelius redivivus, das ist Auszug aus Peter Trömpels Truntzischer Chronika". Według pastora E.G. Kerstana 38 stronicowy rękopis streszczenia Kroniki posiadała Biblioteka Elbląska.

Inną książką (wydana w Böhmenhöfen / Bemowizna w 1928 r.) poświęcona dziejom Milejewa, a także Wysoczyzny Elbląskiej, jest "Freud und Leid im Amte Trunz" ("Radość i smutek w Milejewie) autorstwa W. Humme - mieszkańca Milejewa. Cyfrowa wersja książki dostępna jest w Elbląskiej Bibliotece Cyfrowej pod linkiem.
     
W czasach pruskich (po 1772), kiedy ukończono budowę (1826) drogi bitej z Elbląga przez Milejewo do Fromborka przeniesiono tutaj z pobliskiej Huty Żuławskiej (Hütte) zajazd poczty konnej. W 1871 roku ekspedycja pocztowa w Milejewie została przeobrażona w agencję pocztową. W 1890 roku wieś otrzymała połączenie telefoniczne.


                                                                  

Niepomyślny dla Milejewa był 1893 rok, kiedy wybuchł pożar, w którym spalił się Zajazd Kuhna. Zagrożona była także szkoła i plebania. Reformacja dotarła do Milejewa dopiero w 1573 roku. Pierwszym odnotowanym tutaj ewangelickim duchownym (ok.1600) był Martin Bratesuis, który w 1606 roku przeniósł się do Fürstenau (Kmiecin). Zastąpił go Johann Major.  


W 1683 roku, przy gotyckim kościele w miejsce starej drewnianej wieży, zbudowano nową, która nadszarpnięta zębem czasu złamała się w 1857 roku. W 1856 roku przeprowadzono remont kościoła i rozpoczęto budowę nowej murowanej wieży przy północno-wschodnim boku kościoła, która stanęła w 1860 roku. Wówczas jeszcze (wg E.G. Kerstana) na ołtarzu w kościele znajdowało się małe pudełeczko z pergaminowym listkiem w środku, na którym widniała data 14 lipca 1389 - upamiętniająca poświęcenie kościoła. W dniu 14 lipca 1889 roku obchodzono uroczyście 500-lecie tego wydarzenia. Następny remont kościoła odbył się w 1894 roku.
   
Kościół gotycki pw. św. Stanisława (dziś jest jedyną zabytkową budowlą Milejewa, nr rej. zab.: 143/N z 29.11.1961) należy do najstarszych zabytków Gminy Milejewo. Jego wymiary wynoszą 12,70  X  27,30 m. We wnętrzu zachowało się kilka zabytków rzemiosła artystycznego, w tym barokowy ołtarz główny z rzeźbą figuralną i malowidłami oraz prospekt organowy  z 1734 roku. Z czasów średniowiecznych pochodzi granitowa kropielnica i  dzwon.



    
W latach 1814-1820 proboszczem w Milejewie był  Johan Gottlieb Schirmacher. Jego następcą (w latach 1820 36) był  Johann Gottlieb Tolkemit.

Poniżej (pod mapką) znajduje się pełna lista proboszczów z Trunz. (Źródło skan: W. Humme, Freud und Leid im Amte Trunz, Böhmenhöfen 1928, s.45-47.)


*[1]Po rewizji obszaru w 1715 roku do Milejewa należało 60 włók, do Piastowa 20 włók.
*[2]Podzielono pierwszą karczmę na dwie części.
*[3]W Polsce florenem nazywano będące w obiegu monety złote. Z czasem określenie to zostało wyparte przez nazwę dukat, także czerwony złoty, lub czerwoniec. 1 floren (złoty) = 30 groszom.
*[4]Pochodził z aptekarskiej rodziny elbląskiej. Syn Jana Dewitza i Marii Henryki z d. Thomas. Miał trzech braci ( najbardziej znany Jan Henryk) i dwie siostry. Właściciel majątku Neu - Eichsfelde (Nowa Dębołęka).

dniem 1 stycznia 1874 roku wszedł w życie nowy podział terytorialny terenów ówczesnego Królestwa Prus. Zgodnie z dokonanym wtedy podziałem, od 2 maja 1874 roku, Trunz (Milejewo) był siedzibą gminy okręgowej, tzw. okręgu urzędowego (Amtsbezirk), który składał się z kilku gmin wiejskich i obszarów dworskich. Naczelnik okręgowy/wójt (voit lub vogt) był organem wykonawczym i lokalnym organem administracji gminy okręgowej, którą zwano też wójtostwem. Władzę wykonawczą w gminie wjejskiej sprawował sołtys, którego wybierało zgromadzenie gminne lub rada na 3 lata. Obszary dworskie były samodzielne, a te same obowiązki co na gminachspoczywały na właścicielu obszaru dworskiego. Wyższymi jednostkami samorządowymi od gmin okręgowych były powiaty (Landkreis Elbing w latach 1818-1945) i rejencje (Regierungsbezirk Danzig w latach 1815–1920). W dniu 1 stycznia 1874 z powiatu elbląskiego wystąpiło miasto Elbląg i stało się powiatem miejskim (Stadtkreis Elbing).


Dom w Milejewie ze stajnią i stodołą. Fot. Franz Surand początek XX w.

W skład Amtsbezirk Trunz (gmina okręgowa) wchodziły gminy wiejskie (tzw. Landesgemeinde): Trunz, Baumgart (Ogrodniki), Königshagen (Piastowo), Maibaum (Majewo) oraz częściowo Rakau (Rakowo) – dobra ziemskie Gutsbezirke.W dniu 30 września 1928 roku, część obszaru Klein Stoboy z Amtsbezirk Pomehrendorf (Pomorska Wieś) weszła do gminy wiejskiej Trunz. W dniu 20 października 1933 roku, część (0,1036 ha) gminy wiejskiej Baumgart weszła do okręgu urzędowego Amtsbezirk Dörbeck (Próchnik). Stan ten przetrwał bez większych zmian do 1945 roku.
Naczelnikami urzędu Amtsbezirk Trunz (rezydowali w Trunz i Baumgart) byli :
     1874:    właściciel Dorsch z Trunz - 6 lat
           ?:    ?,
     1889:    młynarz Peter Kunz z Trunz - 6 lat
           ?:    ?,
     1904 - 1921:    młynarz August Gehrmann z Baumgart,
     1930:    młynarz August Gehrmann III z Baumgart,
     1933:    młynarz Rudolf Gehrmann III z Baumgart,
     1945:    ?.
     
W 1829 roku powstał pierwszy budynek szkoły. W dniu 13 czerwca 1912 roku odbyła się w Milejewie generalna wizytacja koscioła i szkoły parafialnej. Prawdopodobnie już w czasach Zakonu odbywała się tutaj nauka przykościelna. W czasach  polskich w szkole parafialnej uczyli  miejscowi organiści. Kolejne budynki szkolne wznoszono w latach 1829 i 1897.


Szkoła i mieszkanie nauczyciela.

W 1925 roku Milejewo posiadało 1035 ha i  818 mieszkańców (wg E.G. Kerstana).


Wycinek z niemieckiej książki adresowej, 1941 rok: Deutsches Reichs-Adressbuch: die Ostgebiete: Reichsgau Danzig-Westpreussen, Reichsgau Warthenland, Provinz Oberschlesien, Reg.-Bez. Zichenau und Landkreis Suwalki, Ortsverzeichnis, Branchenverzeichnis, Ausgabe 1941.

    







Po ostatniej wojnie, dawną skromną rozmiarami szkółkę, zastąpił wielki budynek o dwu kondygnacjach, wzniesiony w 1952 r. (wg bip.uw.olsztyn.pl) na siedzibę ośmioklasowej szkoły podstawowej oraz dla szkoły rolniczej, którą przeniesiono w 1973 roku do Huty Żuławskiej dla zrobienia miejsca szkole zbiorczej gminy Milejewo.

Szkoła. Fot. ze zbiorów Renaty Łowin.

Pod koniec lat 60. *[5] na Milejewskiej Górze *[6], położonej ok. 0,5 km na północny zachód od centrum wsi, wzniesiono stację przekaźnikową TV.


Tabliczka pamiątkowa budowy stacji przekaźnikowej TV. Fot. ze zbiorów Renaty Łowin.


Fot. ze zbiorów Renaty Łowin.


Fot. ze zbiorów Renaty Łowin.

Fot. ze zbiorów Renaty Łowin.

W latach 1945-1954 Milejewo było wsią gminną powiatu elbląskiego, w której skład wchodziły gromady: Milejewo, Dąbrowa, Huta (Huta Żuławska), Majewo, Ogrodniki, Piastowo i Rychnowy. Od 1954 do 1972 roku Milejewo było wsią gromadzką, a od stycznia 1973 roku jest znowu wsią gminą.
<br/><hr size='1'>
*[5]Według byłej mieszkanki Milejewa Renaty Łowin stacja przekaźnikowa TV powstała w 1962 r. Umieszczono wówczas tabliczkę pamiątkową, na której widniał napis: "Telewizyjna Stacja Przekaźnikowa w Milejewie została zbudowana staraniem  Społecznego Komitetu d/s Telewizji woj. Gdańskiego przy współudziale  Ministerstwa Łączności 1962 r. "
*[6]Wzniesienie o wysokości 196,9 m n.p.m., do 1958 roku Maślana Góra (Butter Berg).


Źródło:
E.G. Kerstan, Die Geschichte des Landkreises Elbing, Elbląg 1925, s.388-391.
F. Mamuszka, Elbląg i okolice Informator krajoznawczy, Gdańsk 1978, s.126-127.
W. Humme,
Freud und Leid im Amte Trunz, Böhmenhöfen 1928, s.45-47.
A. Piątkowski, Dawny Elbląg wielkim właścicielem ziemskim, Gdańsk 1987, s.54.
www.territorial.de/dawp/trunz
[dostęp: 10.02.2013]
bip.uw.olsztyn.pl [dostęp: 10.02.2013]
Deutsches Reichs-Adressbuch :die Ostgebiete, Ausgabe 1941, za Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa, http://kpbc.umk.pl [dostęp:31.05.2015]

Wróć do spisu treści