Polska administracja w Elblągu i w powiecie po 1945 r. - Historia Wysoczyzny Elbląskiej

Przejdź do treści


rzez kilka miesięcy od zdobycia Elbląga władza w mieście i w powiecie należała do Sowieckiej Komendantury Wojskowej 48. Armii 3. Frontu Białoruskiego. W dniu 26 lutego 1945 r. Rada Ministrów RP powołała pełnomocników Rządu Tymczasowego przy poszczególnych dowództwach frontów. Dla 2. i 3. Frontu Białoruskiego (Warmia i Mazury) pełnomocnikiem został ppłk Jakub Prawin (*1901, 1957), który do końca marca 1945 - do przybycia (26-27 marca) tzw. Morskiej Grupy Operacyjnej - był jedynym przedstawicielem władz polskich na tym terenie. Zastępcą Prawina był Jerzy Burski (*1914, 1979). Zakres obowiązków Pełnomocnika Rządu obejmował  zaspokojenie potrzeb walczących jednostek i regulowanie stosunków między organami cywilnymi i wojskowymi. Sposoby realizacji zadań administracyjnych i gospodarczych pełnomocnik uzgadniał bezpośrednio z radą wojenną frontu, natomiast w terenie z komendanturami wojennymi.

W nowym kształcie terytorialnym, w stosunku do wielkości przedwojennej, Polska zmniejszyła się o ok. 20%. Ponad jedną trzecią terytorium nowego państwa stanowiły ziemie poniemieckie, a prawie 50% dawnego terytorium Polska straciła na rzecz ZSRR.

W latach 1944–1946 nowe terytorium Polski podzielono na 14 województw (317 powiatów, w tym 46 grodzkich, 700 miast i 2994 gminy wiejskie): rzeszowskie, lubelskie, białostockie, krakowskie, kieleckie, warszawskie, łódzkie, śląskie, poznańskie, pomorskie, w marcu 1945 gdańskie, a w maju 1946 r. wrocławskie, szczecińskie i olsztyńskie. Były też dwa miasta wydzielone, na prawach województw – Warszawa i Łódź. W takim kształcie podział terytorialny utrzymał się do połowy 1950 r.
     
W dniu 20 lutego 1945 r. władze radzieckie pozwoliły polskiej administracji działać na terenach poniemieckich, uznając, do czasu rozstrzygnięć konferencji pokojowej, za polską granicę zachodnią linię Odry i Nysy Łużyckiej. Pracami tworzonej tam administracji kierował z ramienia Ministerstwa Administracji Publicznej (MAP) Edward Ochab (*1906, 1989), a następnie wicepremier Władysław Gomułka (*1905, 1982). W dniu 14 marca 1945 r. Rząd Tymczasowy podjął uchwałę o podziale obszarów przyłączonych do Polski na cztery okręgi administracyjne: Dolnośląski, Śląsk Opolski, Pomorze Zachodnie oraz Warmia i Mazury - Okręg Mazursko-Warmiński [Okręg Mazurski – takiej nazwy zaczęto wówczas oficjalnie używać, wg ówczesnej nomenklatury Prusy Wschodnie, istniał do 28 czerwca 1946 - przyp. W.K.], do którego należał Elbląg. Okręgi podzielono na obwody odpowiadające powiatom.

Pierwszym Pełnomocnikiem Rządu RP na Okręg Mazurski został dr Jerzy Sztachelski (*1911, 1975), wkrótce (30 marca 1945) jednak zastąpiony przez J. Prawina (w kwietniu 1945 Sztachelski został ministrem aprowizacji i handlu). Okręg ten został podzielony na trzy inspektoraty (obwody): wschodni, centralny i zachodni. Ostatni obejmował powiaty: braniewski, elbląski, kwidzyński, malborski, morąski, pasłęcki, suski i sztumski. Od 28 marca 1945 inspektoratem tym kierował mjr Mieczysław Borowiecki (*1914, ?) , który (4 kwietnia) przeniósł swoją siedzibę z Elbląga do Suszu (od 16.06 do 15.08. 1945 starosta powiatu suskiego). Do dnia 7 lipca 1945 powiat Elbląg wchodził w skład Okręgu Mazurskiego, wówczas (wraz z Malborkiem, Sztumem i Kwidzynem) został włączony do województwa gdańskiego, którego wojewodą został inż. Mieczysław Szczęsny Okęcki (*1882, 1952).  
     
Zakres uprawnień polskiej administracji na tzw. Ziemiach Odzyskanych rozpatrywany był 28 maja 1945 r. na specjalnej konferencji w Warszawie z udziałem najwyższych władz partyjnych, rządowych i wojskowych RP, a także strony radzieckiej, którą reprezentował gen. lejtnant Sergiej Szatiłow, szef Misji Wojskowej ZSRR w Polsce. Zapadła wówczas decyzja o przekazaniu władzy cywilnej w ręce pełnomocników rządu polskiego (Pełnomocnikiem Rządu na Okręg Warmińsko-Mazurski (od 23 maja 1945 do listopada 1945) był płk Jakub Prawin). Odtąd pełnomocnikom miały podlegać sprawy bezpieczeństwa publicznego, opieki nad wszystkimi mieszkającymi tam Polakami i Niemcami. Natomiast do kompetencji komendantur wojskowych należała nadal pełna gestia wojskowa, a przede wszystkim kwestie związane z wyżywieniem i zakwaterowaniem jednostek radzieckich oraz ich służbą zdrowia. Porozumienia polskich pełnomocników z dowództwami frontów nie zmieniły faktu, iż przez kilka miesięcy nadrzędną rolę na tych terenach spełniał w dalszym ciągu zarząd wojskowy, a kompetencje polskiej administracji były w istocie niewielkie, niekiedy tylko porządkowe. Komendantury stanowiły - także po przesunięciu się frontu na zachód - ośrodki dyspozycji zastanymi tutaj dobrami: przemysłowymi, komunalnymi, rolniczymi, majątkiem państwowym i  zasobami prywatnymi ludności. Komendant miał swoich zastępców odpowiedzialnych za zagadnienia polityczne, za problemy związane z ludnością cywilną oraz za kwestie gospodarcze, dotyczące wykorzystania zasobów miejscowych przez stacjonujące formacje i oddziały trofiejne [zob. temat].

Od 7 lipca 1945 miasto Elbląg i powiat elbląski weszły w skład województwa gdańskiego, które istniało od 30 marca 1945 (do 1975 r.). W mieście było jeszcze ponad 25 000 (83 tys. w 1939) Niemców, a jedynie ok. 2 000. Polaków.
       
Nowe władze zadecydowały o stworzeniu własnej, odmiennej od poprzednich, polskiej koncepcji Elbląga, jego roli społecznej i funkcji ekonomicznej. Trzeba było to zniszczone i ograbione miasto założyć jakby od nowa, na "nowym korzeniu", w oparciu o nowych mieszkańców, czyli  mozajkę ludzką napływającą m.in. z Mazowsza, Kielecczyzny, Lubelszczyzny i repatriantów ze Wschodu. Była to w znacznym stopniu ludność wiejska, która znała się na uprawie roli (Żuławy - najlepsze tereny rolnicze były jeszcze zalane wodą), lecz nie była przygotowana do życia w mieście. W pierwszych latach przyrost polskich mieszkańców Elbląga był bardzo mały, natomiast był znaczny odpływ ludności niemieckiej [zob.temat]. W powiecie było jeszcze gorzej, np. we wrześniu 1945 w Tolkmicku przebywało tylko 97 Polaków i około 1000 Niemców. W Elblągu przyrost ten zaczął wzrastać (40 404 mieszkańców - 30.07.1947), dopiero gdy nastąpiły postępy w odbudowie substancji mieszkaniowej, zakładów przemysłowych, urządzeń użyteczności publicznej oraz w poprawie aprowizacji.




1947 rok. Odgruzowywanie przez wojsko placu Słowiańskiego. Dawny Friedrich Wilhelm Platz.
Fot. A. Zdanowska - Hosbein.
     
Zanim do tego doszło... w marcu (12 lub 28?) 1945 do Elbląga przyjechał Inspektor Okręgu Zachodniego Prus Wschodnich mjr M. Borowiecki, który miał tutaj zorganizować zaczątki lokalnych władz. Jednak po mianowaniu sekretarza miasta już 4 kwietnia opuścił Elbląg i wyjechał do Susza. W dniach 26-27 i 29 marca przybyli z Bydgoszczy przedstawiciele powołanej przez MAP Morskiej Grupy Operacyjnej (dalej: MGO).

Elbląska MGO liczyła *[1] początkowo 18 osób, na jej czele stał Stanisław Pacoszyński, jego zastępcą do spraw przemysłowych był Mieczysław W. Bogusz i Jan Morze - zastępca do spraw morskich. W porozumieniu z radziecką komendanturą wojenną, czyli z komendantem ppłk J.A. Nowikowem *[2], rozpoczęto organizację polskich władz administracyjnych. W dniu 2 kwietnia 1945 powołano pierwszego powojennego prezydenta Elbląga, którym został Wacław Wysocki *[3]. Już 3 kwietnia prezydent powołał Zarząd Miejski. W dniu następnym z MGO oddelegowano do magistratu dwóch pracowników: Romana Gillowa, który miał sprawować pieczę nad nieruchomościami (ppor. Gillow od początku kwietnia zaczął tworzyć w Elblągu zalążki Służby Bezpieczeństwa, której szefostwo przekazał niebawem por. Tadeuszowi Reksie, a sam zajął się organizacją Wydziału Śledczego w Komendzie MO. Zabezpieczeniem mienia w tym czasie zajęła się Straż Portowa dowodzona przez Antoniego Helmana) i Jana Wojciechowskiego, który miał zorganizować wydział zatrudnienia. Od 7 kwietnia Wanda Biedrzycka wraz z Zofią Lewandowską zajęły się organizacją biura ewidencji ludności (jednocześnie pełniły też funkcje w UBP). W dniu 16 kwietnia 1945 Władysław Wysocki powierzył ppor. Janowi Denhelowi organizację Milicji Obywatelskiej. Tymczasowym komendantem powiatowym został ppor. Misiewicz. Po kilku tygodniach komendantem MO Elbląga został ppor. Jan Rogoziński - oddelegowany z Olsztyna.



*[1]Członek tej grupy Stanisław Wójcicki wspominał, że 24 marca 1945 roku wyruszyła z Bydgoszczy do Elbląga grupa osiemnastu osób. Otrzymali mundury lotników, karabiny, po 500 złotych na osobę i samochód napędzany gazem ziemnym (holzgas). Dowódcą grupy był por. Antoni Hellmann. Po zameldowaniu się u radzieckiego komendanta wojennego Nowikowa, otrzymują kwaterę na Osiedlu Marynarzy (Erich Koch Siedlung) [wg relacji z rozmowy T.Glinickiego ze S.Wójcickim w 1993 roku]. Członkowie grupy otrzymali specjalne legitymacje wydane w języku polskim i rosyjskim. Oprócz tego posiadali zaświadczenia wystawione przez gen.por. Szatiłowa. Umożliwiały one ich okazicielom swobodne poruszanie się po Elblągu i zobowiązywały sowieckie władze wojskowe do udzielania im pomocy. R. Sulima-Gillow podaje, że 15 kwietnia 1945 roku elbląska Grupa I Operacyjna liczyła już 120 osób.
*[2]Kiedy w 1945 roku prezydent Elbląga Jerzy Skarżyński (przedstawiciel tzw."warszawiaków) zadecydował o zburzeniu szkieletu niedopalonej wieży kościoła Św. Mikołaja, wg relacji Romana Sulimy-Gillowa ppłk. Nowikow miał powiedzieć: Zburzycie to, prezydencie ale wtedy, kiedy już Nowikowa nie będzie w Elblągu. Bo wieża ta i kościół to zabytki, których nie pozwolę zniszczyć. Nie pozwala mi na to sumienie architekta. Po moim wyjeździe zrobicie, co będziecie chcieli, ale to obciąży już wasze sumienie. Zastępcą Nowikowa do spraw politycznych był ppłk Brezgin, do spraw gospodarczych mjr Małaszenko. Wspomagali ich: ppłk Miewiediew, ppłk Wostrokantow, mjr Mostow, kpt. Troszkin, ppor. J.Pietrow i ppor. S. Szczerbina. Przedstawicielami w powiecie byli: mjr Iwan Konstantynowicz Leński, por. Gleb Aleksejewicz Łukanczenko i ppor. Ignatow.
*[3]W wyniku konfliktu z grupą aktywistów PPR, m.in. za krytyczną ocenę rabunkowych poczynań Armii Czerwonej, został usunięty ze stanowiska w pierwszych dniach sierpnia 1945 roku. Kolejnym prezydentem od 3 sierpnia był Jerzy Skarżyński (z grupy tzw."warszawiaków"). Wacław Wysocki został aresztowany. Po oczyszczeniu z zarzutów  pracował w spółdzielni "Kuter Elbląski" (przemianowanej na Spółdzielnię im. J. Marchlewskiego), która prowadziła usługi stolarskie. Prezesem był dyrektor Banku Spółdzielczego - Strzałkowski. Zastępcą prezydenta Wysockiego był Adam Bartoszewski.


Dz.U.1945.51.295
| Akt utracił moc                                                        
              
Wersja od: 21 stycznia 1949 r.                                    
              
                                  
              
                                                                                                                                      
                          
                                                                                              

                                                                                           DEKRET
                                                               z dnia 13 listopada 1945 r.
                                                         o zarządzie Ziem Odzyskanych. *
                          
                           Na podstawie ustawy z dnia 3 stycznia 1945 r. o trybie wydawania dekretów z mocą ustawy
                                    (Dz. U. R. P. Nr 1, poz. 1) - Rada Ministrów postanawia, a Prezydium Krajowej
                                                                        Rady Narodowej zatwierdza, co następuje:
Art.  1.
Na okres przejściowy, dopóki tego wymagać będą potrzeby nadzwyczajne, tworzy się Ministerstwo Ziem Odzyskanych.

Art.  2.
Ministerstwo Ziem Odzyskanych obejmuje swoją działalnością ziemie odzyskane na zachód i północ od granic Państwa z roku 1939.
Do zakresu działania Ministerstwa Ziem Odzyskanych należy:
  a) opracowywanie wytycznych polityki Państwa na ziemiach odzyskanych oraz planu ich zagospodarowania i czuwanie nad jego wykonaniem,
  b) przeprowadzenie planowej akcji osiedleńczej,
  c) zaopatrywanie ludności w przedmioty, służące do zaspokojenia jej potrzeb gospodarczych,
  d) zarząd mieniem poniemieckim,
  e) administracja ziem odzyskanych, przy czym do właściwości Ministra Ziem Odzyskanych należą wszystkie sprawy, które poza tym obszarem należą do właściwości Ministra Administracji Publicznej,
  f) koordynowanie lub inicjowanie działalności innych Ministrów i podległych im organów na ziemiach odzyskanych, z wyjątkiem spraw należących do zakresu działania Ministerstwa Spraw Zagranicznych i Ministerstwa Żeglugi i Handlu Zagranicznego.

Art.  3.
Do Ministerstwa Ziem Odzyskanych włącza się Państwowy Urząd Repatriacyjny.
Uprawnienia Ministra Administracji Publicznej, zawarte w dekrecie o utworzeniu Państwowego Urzędu Repatriacyjnego (Dz. U. R. P. z 1945 r. Nr 24, poz. 145), przechodzą na Ministra Ziem Odzyskanych.

Art.  4.
Na ziemie odzyskane rozciąga się ustawodawstwo, obowiązujące na obszarze Sądu Okręgowego w Poznaniu, a w zakresie prawa pracy - ustawodawstwo obowiązujące na obszarze górnośląskiej części województwa śląskiego.
Rada Ministrów może w drodze rozporządzeń wydawać przepisy przejściowe i uzgadniające, związane z rozciągnięciem przepisów prawnych na ziemie odzyskane.

Art.  5.
Rada Ministrów na wniosek Ministrów: Ziem Odzyskanych i Administracji Publicznej dokona w drodze rozporządzeń tymczasowego podziału obszaru ziem odzyskanych na województwa i powiaty, ustalając zarazem siedzibę władz wojewódzkich i powiatowych, przy czym może włączyć poszczególne powiaty do już istniejących województw.
Rozporządzenia właściwych Ministrów w porozumieniu z Ministrem Ziem Odzyskanych ustalą tymczasowy podział sądowy oraz administracyjny w zakresie urzędów niezespolonych, a także siedziby sądów, władz i urzędów.

Art.  6.
Na ziemiach odzyskanych mianuje i odwołuje wojewodów Rada Ministrów na wniosek Ministra Ziem Odzyskanych.
Mianowanie wojewodów, których władza obejmuje tylko częściowo obszar ziem odzyskanych, następuje na wniosek Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych.
Starostów na ziemiach odzyskanych mianuje i odwołuje Minister Ziem Odzyskanych na podstawie wniosku wojewody.

Art.  7.
Na ziemiach odzyskanych sprawują wojewodowie i starostowie - każdy w swoim okręgu administracyjnym - zwierzchnie kierownictwo nad wszystkimi działami zarządu państwowego (art. 2) i mają prawo wydawania w tym zakresie służbowych zarządzeń wszystkim władzom, urzędom i organom urzędowym w granicach zakresu działania Ministerstwa Ziem Odzyskanych określonego w art. 2.

Art.  8.
Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Ziem Odzyskanych ustali sieć garnizonów Wojska Polskiego na odzyskanych ziemiach i ich liczebność.

Art.  9.
Wykonanie niniejszego dekretu porucza się Prezesowi Rady Ministrów i wszystkim Ministrom.

Art.  10.
Dekret niniejszy wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

*Z dniem 21 stycznia 1949 r. dekret utracil moc w zakresie sprzecznym z niniejszą ustawą, zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 11 stycznia 1949 r. o scaleniu zarządu Ziem Odzyskanych z ogólną administracją państwową (Dz.U.49.4.22).

(Źródło:https://sip.lex.pl/akty-prawne)


dniem 1 sierpnia 1946 r. urząd Pełnomocnika Rządu RP na obwód elbląski został zlikwidowany, a jego miejsce zajęło Starostwo Powiatowe w Elblągu. Starostwo organizował Pełnomocnik Rządu Olaf Aleksander Kunicki. Starostą mianowano Tadeusza Radomińskiego (od jego nazwiska miała pochodzić proponowana nazwa dla Panklau - dzisiejsze Pęklewo). Urząd Starostwa, po wprowadzeniu w życie w listopadzie 1945 tymczasowego statutu organizacyjnego dla starostw województwa gdańskiego (z dnia 1.09.1945), dzielił się na 3 działy administracji: I. Dział administracji rządowej (obejmował Referaty: Ogólny, Organizacyjny, Budżetowo-Gospodarczy, Administracyjno-Prawny, Karno-Administracyjny, Polityczno-Społeczny, Wojskowy, Przemysłowy, Aprowizacji i Handlu, Spraw Inwalidzkich, Kultury i Sztuki, Odszkodowań Wojennych, Osiedleńczy, Morski), II. Dział administracji samorządowej (Referaty: Administracji Samorządowej, Finansów Samorządowych, Podatkowy, Kasowo-Rachunkowy, Inspekcji, Pożarnictwa) oraz III. Dział administracji mieszanej (Referat Drogowy, Zdrowia, Opieki Społecznej, Weterynarii, Odbudowy, Pomiarów). W struktury organizacyjne powiatu elbląskiego wchodziły też urzędy: Ziemski i Repatriacyjny.          
      
W powiecie elbląskim do maja 1945 został zorganizowany Zarząd Miejski w Tolkmicku [zob. temat], w gromadach wybrano wójtów i sołtysów [zob. temat]. Na pierwszym posiedzeniu Zarządu Miejskiego w Elblągu z udziałem ministra MAP Aleksandra Kaczochy-Józefskiego, padły postulaty niezwłocznego wycofania oddziałów Armii Czerwonej - jako utrudniających działalność administracji i osadnictwa ludności polskiej *[4] - oraz dostarczenia miastu żywności.
   
Oficjalne przekazanie Elbląga przez wojskowe władze radzieckie (ze strony radzieckiej obok Nowikowa uczestniczył generał Zacharow i pułkownik Karandaszow), odbyło się 19 maja 1945 o godzinie 16.00, przed tymczasową siedzibą Zarządu Miejskiego na ul. Królewieckiej 155. Elbląg był  miastem wydzielonym i powiatem grodzkim do końca 1945 r. [DzUPR 1944, nr4, poz.74; G.Baziur]


Zbiórka Straży Portowej na Osiedlu Marynarzy.
(Źródło skan:R.Gillow, op. cit.,s.33.)
     
Elbląg nie miał bezpośredniego połączenia z Gdańskiem, gdyż mosty na Wiśle i Nogacie były zerwane, co utrudniało zaopatrzenie miasta. W dniu 10 maja 1945 rozpoczyna działalność w Elblągu Inspektorat Szkolny *[5]. Od kwietnia działają: Komenda Powiatowa MO (przy ul. Żeglarskiej), Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, Powiatowy Urząd Ziemski oraz oddziały Straży Portowej i Straży Pożarnej. Od 23 kwietnia funkcjonowała w mieście pierwsza placówka Poczty Polskiej, której naczelnikiem został Edmund Droszcz. W tym samym czasie - z pomocą Armii Czerwonej - uruchomiono Szpital Miejski przy ul. Związku Jaszczurczego *[6], którego organizacją zajął się dr Stanisław Netzer. Szpital w latach 1945-1948 zatrudniał lekarzy stałych: dra Netzera, małżonków Izabellę i Marcelego Kozłowskich, Wąsowskiego, Wiśniewskiego, Barańskiego, Nowickiego i współpracujących: Żaka, Florkowską, Milewicza i Gruchalskiego. W Elblągu powstała pierwsza po wojnie apteka, którą prowadził mgr Aleksander Szałka. W dniu 12 maja przybyła do Elbląga 6-osobowa grupa kolejarzy, która otrzymała od Gdańskiej Dyrekcji Kolejowej zadanie przygotowania stacji do przejęcia przez PKP, jednak do 15 sierpnia 1945 dworzec kolejowy był zajęty przez wojskowe władze radzieckie. Pierwszym zawiadowcą został Zygmunt Kowalewski. W dniu 16 czerwca do Elbląga przybyła grupa warszawskich tramwajarzy z zadaniem uruchomienia przedsiębiorstwa tramwajowego. Zwożono stary tabor z różnych rejonów kraju, a 1 czerwca 1946 r. uruchomiono w Elblągu pierwszą linię tramwajową.


W dniu 8 czerwca 1945 rozpoczęła działalność Miejska Rada Narodowa, a 30 czerwca nastąpiło rozwiązanie elbląskiej Morskiej Grupy Operacyjnej, której pełnomocnictwa przejęła stała administracja polska. Pełną organizację władz miejskich i powiatowych zakończono w roku 1946.



Osiedle Marynarzy (nazwa pochodzi od Morskiej Grupy Operacyjnej, której członkowie byli tutaj zakwaterowani), dawne Erich - Koch - Siedlung (Osiedle Eryka Kocha), wybudowane przez fundację gauleitera i nadprezydenta Prus Wschodnich, E. Kocha, oddane do użytku w październiku 1936 r.
     
Z wolna odradzało się życie miasta. W maju 1945 uruchomiono wodociągi - za sprawą inżyniera Jerzego Goliszewskiego. Natomiast w czerwcu technik Władysław Hyżewicz rozpoczął prace zabezpieczające urządzenia i odgruzowanie gazowni, która w niedługim czasie została uruchomiona przez inżyniera Kazimierza Mikołajczyka.

  
W dniu 4 sierpnia 1945 władza radziecka przekazała oficjalnie przedstawicielowi polskiego Rządu Tymczasowego Mieczysławowi Filipowiczowi dawną stocznię Schichaua (Stocznia nr 16). Nastepnie przekazana została Polakom Fabryka Wagonów i Parowozów (d. Lokomotiv - Fabrik Schichau) oraz Fabryka Wyrobów Blaszanych tzw."Blaszanka". Te trzy rozbite i rozgrabione fabryki stanowiły wówczas całą bazę przemysłową Elbląga.  
     
Uruchomiono też stałą linię autobusową z Warszawy przez Olsztyn do Elbląga. Autobusy kursowały dwa razy w tygodniu - we wtorki i piątki - przywożąc przesiedleńców w myśl akcji Elbląg - Olsztyn - zapleczem Warszawy. Kierownictwo Wydziału Transportu i Komunikacji Miejskiej objął Eugeniusz Poślada. W dniu 15 czerwca na bazę transportową zaadaptowano pomieszczenia przy ul. Zagonowej. Z terenu powiatu ściągano samochody, które po remontach posłużyły do transportu zaopatrzenia. Przy ul.Bema 23 rozpoczęły pracę: ślusarnia, stolarnia i kuźnia. Działająca od 14 kwietnia Spółdzielnia Spożywców (ESS) uruchomiła kilka sklepów (przy ulicach: Beniowskiego, Curie-Skłodowskiej,Traugutta, Robotniczej, Królewieckiej, 2 sklepy przy ulicy Grunwaldzkiej) oraz dwa hotele (przy ulicy Beniowskiego i  Kosynierów Gdyńskich). Później działały trzy hotele: Dworcowy przy ul. Grunwaldzkiej, przy ul. Królewieckiej - późniejszy Orbis, i "Aloe" z lokalem rozrywkowym przy ul. Ratuszowej. Uruchomiono także młyn zbożowy i piekarnię przy ulicy Traugutta oraz dwie piekarnie przy ulicy Beniowskiego i Pionierskiej. W Elblągu funkcjonował  również bazar na ulicy Królewieckiej, na tzw."górce". Otwarto też kilka banków: Bank Polski, Bank Związku Spółek Zarobkowych, Bank Spółdzielczy, a w dniu 1 sierpnia otwarto oddział Banku "Społem" przy ul. Słonecznej. Od 7 sierpnia rozpoczęła działalność Spółdzielnia Budowlana.
    
Jeszcze w lipcu 1945 powstał  pierwszy elbląski klub sportowy MKS "Syrena". Od września działała w mieście pierwsza publiczna szkoła powszechna nr 1, a nieco później rozpoczęły naukę dzieci i młodzież szkoły nr 2 i 3 oraz liceum kierowane przez Bronisława Markiewicza (obecnie II Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza Jagiellończyka).


*[4]Pod tym wzgledem,  w powiecie elbląskim, sutuacja wyglądała nieco lepiej jak w powiatach słupskim, sławieńskim, miasteckim i lęborskim, gdzie lokalni dowódcy sowieccy nie wyrażali zgody na  osadnictwo polskie a niemal całe wsie i osady były zajete przez oddziały radzieckie.
*[5]Jego pierwszą siedzibą była willa przy ul. Królewieckiej 135 (na rogu ul. Owocowej, dziś Dom Dziennego Pobytu). Do września 1947 roku kierował nim Brunon Talaśka (05.1945-09.1947). Zastąpił go Józef Sawiński (09.1947-1950). W latach 1948-1950 Inspektorat znajdował się przy ul. F. Chopina 16. Po likwidacji (na podstawie ustawy z dnia 20 marca 1950 r.), w jego miejsce powstał Wydział Oświaty przy Urzędzie Miejskim. (Źródło: info.elblag.pl)
*[6]Szpitale przy ul. Żeromskiego i przy ul. Komeńskiego (późniejszy 110 Szpital Garnizonowy), zajęte były wówczas przez Szpitale Polowe Wojsk Radzieckich. W miarę zmniejszania się obłożenia rannymi powoli były przekazywane (bez wyposażenia) władzom polskim. Pozostawały przez jakiś czas bez opieki i ulegały powolnej dewastacji.

Źródło:
G. Baziur, Armia Czerwona na Pomorzu Gdańskim 1945–1947 , Warszawa 2003, s. 56-58.

R. Sulima-Gillow, Pamiętnik elbląski, [w:] Ryszard Tomczyk, ... ocalić od zapomnienia, Półwiecze Elbląga (1945-1995) w pamiętnikach, notatkach i materiałach wspomnieniowych ludzi Elbląga, Elbląg 1997, s. 30-41.
S. Gierszewski, Elbląg. Przeszłość i teraźniejszość, Gdańsk 1970, brak numeru strony.
R. Syrwid, Starostowie i wicestarostowie Okręgu Mazurskiego..., [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie, Kwartalnik nr 4(282), Olsztyn 2013, s.801-804.

APE
z/s w Malborku, 1/2 s.3, 1/172, s.127, 1/97, s.79, 25/ 18, s.1, 1/316, s.131.
www.seirp.elblag.pl [dostęp: 07.06.2015]

https://sip.lex.pl/akty-prawne [dostęp: 22.04.2020]
Wróć do spisu treści