Przybyłowo - Historia Wysoczyzny Elbląskiej

Przejdź do treści



iedy wieś została założona, nie wiadomo. Było to dopiero w okresie polskim (w latach 1466-1772). Przybyłowo powstało  jako majątek starostwa tolkmickiego. Był to jeden z trzech folwarków starościńskich, obok majątku Kikoły - Kickelhof (Hühnerdorf) i Rychnowy - Rückenau (Getreideau). Jego początkowa nazwa Taubenhof, poprzez dolnoniemiecki Duwenhof lub Duenhof przekształciła się w Dünhöfen.

W okresie pierwszego najazdu szwedzkiego (1626) rządy nad starostwem przeszły w ręce Benedykta Oxenstierny, pułkownika wojsk szwedzkich i gubernatora Elbląga. Ten z kolei swoim burgrafem w Tolkmicku mianował Michała Schönwalda z Elbląga, którego wkrótce wziął do niewoli polski oddział wojskowy. Wówczas w Tolkmicku osadzono dwa bataliony Finów. Nastały grabieże, gwałty, daniny, zaraza bydła itp. Okres wojen szwedzkich doprowadził miasto Tolkmicko i całe starostwo do wyludnienia, nędzy i głodu.

Folwark Przybyłowo był wymieniony w 1664 r. podczas lustracji starostwa tolkmickiego. Majętnościami starościeńskimi zarządzali najczęściej urzędnicy, których zwano podstarościmi lub burgrabiami. W 1769 r. ostatni starosta tolkmicki Mikołaj Wilhelm von Korff przekazał w czterdziestoletnią dzierżawę część ziemi Przybyłowa dwóm zagrodnikom czynszowym. W wyniku pruskiej reformy rolnej  (w latach 1808–1872) nadano chłopom prawo własności do posiadanej przez nich ziemi wraz ze zniesieniem obciążeń feudalnych (np. pańszczyzny i czynszu).

Po I rozbiorze Polski (w 1772 r.) starostwo tolkmickie stało się domeną Królestwa Prus i podlegało kamerze wojny i domen (Kriegs- und Domänenkammer). W 1806 r. domenę tolkmicką włączono do intendentury w Elblągu. Folwark w Przybyłowie został wydzierżawiony w 1802 r. mistrzowi rymarskiemu Georgowi Huhnowi z Kwidzyna (Marienwerder). Musiał on zapłacić za dzierżawę 2 750 talarów i bardzo wysoki roczny czynsz w wysokości 302 talarów oraz 8 i 2/3 srebrnych groszy. Zamiast czynszu pieniężnego mógł dostarczyć w naturze 453 szefli (Scheffel) i 7 miarek (Metzen) żyta. Każdego roku musiał też przekazać do królewskiego magazynu w Elblągu 26 szefli i 12 miarek żyta. Prawdopodobnie z powodu bardzo niesprzyjających warunków dzierżawy Huhn nie wytrzymał długo w Przybyłowie. Już w 1805 roku przeniósł się do Nadbrzeża (Reimannsfelde), które kupił za 10 766 talarów i był jego właścicielem do 1810 r. W Przybyłowie dzierżawcą został niejaki Gellert. Jednak w 1812 r. Przybyłowo zostało wystawione na aukcję. Folwark sprzedano kilku właścicielom, którzy podzielili go między siebie. Od tego czasu dawny folwark stał się wsią.

W wyniku reformy administracyjnej, z dniem 2 maja 1874 r. powstał nowy obwód gminny z siedzibą w Pogrodziu (Amtsbezirk Neukirch Höhe). W jego skład weszły gminy wiejskie: Brzezina (Birkenau), Chojnowo (Conradswalde), Przybyłowo, Zajączkowo (Haselau), Huta Żuławska (Hütte), Wodynia (Klakendorf), Nowinka (Neuendorf Kämmereidorf), Pogrodzie (Neukirch Höhe), Rychnowy (Rückenau) oraz obszar dworski (Gutsbezirk) Przylesie (Louisenthal). W 1880 r. w całym okręgu mieszkało 1937 osób.

Dzieci z Przybyłowa uczęszczały do szkoły w Hucie Żuławskiej. Pierwsza wzmianka o istnieniu tam szkoły pochodzi z 1798 r., przy okazji generalnej wizytacji parafii Pogrodzie. Wynika z niej, że istniał w Hucie budynek szkolny zbudowany z funduszy państwowych. W szkole miał mieszkanie nauczyciel Andrzej Konegen. Pobierał on pensję od rządu pruskiego w wysokości 60 talarów rocznie. Nauczyciel miał też swój ogród i otrzymywał bezpłatną paszę dla krowy. Jednak miejscowi chłopi nie chcieli ponosić kosztów utrzymania szkoły i została ona zamknięta. Nauczyciel Konegen wyjechał z Huty. W 1800 r. jego miejsce zajął Marcin Kamiński (Kaniski). Nadzór nad szkołą objął katolicki proboszcz z Pogrodzia. Po śmierci Kamińskiego (†1806) przez jakiś czas nie było w Hucie nauczyciela. Później miejsce to zajął Henryk Mohwinkel. W 1821 roku wzniesiono nowy budynek szkolny. Była to klasa w pokrytej strzechą chałupie z izbą mieszkalną, stajnią i stodołą. W 1837 r. nauczycielem był tutaj Józef Brettschneider. W latach 1840-1858 pracował w szkole nauczyciel Franciszek Splieth. Po nim do 1894 r. A. Brown. W 1859 r. szkoła miała 118 uczniów. Inspektorem okręgu szkolnego był wówczas katolicki ksiądz Müller - proboszcz kościoła św. Mikołaja w Elblągu. Bezpośredni nadzór nad szkołą w Hucie sprawował nadal katolicki ksiądz z Pogrodzia. W 1870 r. budynek szkolny, który wymagał kapitalnego remontu, został przebudowany. Na miesięczny dochód nauczyciela składało się wówczas 20 fenigów od każdego dziecka (łącznie ok. 400 marek), darmowe mieszkanie, drewno opałowe i 6 mórg ziemi. Podczas Kulturkampfu (walka rządu pruskiego z Kościołem katolickim w celu wyeliminowania jego wpływów) funkcję lokalnego inspektora szkolnego pełnił przez trzy lata (1878-1881) leśniczy rewirowy Steckel ze Stelina (Stellinen). Po śmierci nauczyciela Browna (†1894), jego funkcję objął Schwenzfeger, który dążył z determinacją do budowy nowego budynku szkoły. Już w 1895 r. powstał przyszkolny budynek gospodarczy a w roku następnym nowy budynek szkoły. W dniu 25 sierpnia 1896 roku ksiądz Höpfner z Pogrodzia poświęcił nowy budynek.
 
Od lat 70. IX wieku dzieci katolickie i protestanckie z Przybyłowa i okolicznych miejscowości uczęszczały do szkoły w Hucie. W 1860 r. z inicjatywy radcy dr Wantrupa z Milejewa powstała tzw. szkoła wędrowna dla dzieci protestanckich z Przybyłowa, Huty i Rychnów. Lekcje odbywały się na przemian w tych miejscowościach. W tym czasie szkoła liczyła 23 uczniów, a w roku następnym 28 uczniów. Wynagrodzenie nauczyciela szkoły wędrownej było symboliczne, gdyż od władz z Gdańska otrzymywał on miesięcznie dwa i pół talara, a od gminy darmowe wyżywienie. W 1864 r. nauczyciel Michał Lenz odszedł na emeryturę i osiadł w Jagodniku (Behrendshagen). Jego następca Thiel pozostał tylko cztery miesiące na tym stanowisku i przeszedł do Milejewa jako drugi nauczyciel. Tegoż następca Kleinke uczył także dzieci protestanckie z Zajączkowa. Jeździł tam tylko zimą, latem dzieci z Zajączkowa musiały chodzić do Przybyłowa. W 1869 roku protestancka szkoła wędrowna otrzymała stałe miejsce w budynku szkoły ewangelickiej w Hucie, której budowa była możliwa szczególnie dzięki działalności księdza Braschego z Milejewa i  środkom uzyskanym od protestanckiego Stowarzyszenia Gustawa Adolfa (Evangelischen Gustav – Adolf – Verein). W dniu 2 lipca 1869 roku, budynek szkolny został otwarty.

Przybyłowo w 1925 r. liczyło łącznie 218 ha i 164 mieszkańców (1905 -176; 1939 -159 osób).

Rozporządzeniem Ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 czerwca 1948 r.  dawną niemiecką nazwę Dünhöfen  Komisja Ustalania Nazw Miejscowości (KUNM) zmieniła na obecną - Przybyłowo (M.P. 28.06.1948 r. Nr 59, poz.363). Zanim to nastąpiło używano lub proponowano dla wsi kilku nazw przejściowych: Przybytowo, Przybyłów, Przybytów, Piaski, Dunowo.

W latach 1954–1972 Przybyłowo administracyjnie należało do gromady Pogrodzie. Po kolejnym podziałe terytorialnym kraju wieś znajduje się w gminie Tolkmicko.

Temat w przygotowaniu, treść może ulec zmianie.


Źródło:
E. G. Kerstan, Die Geschichte des Landkreises Elbing, Elbląg 1925, s.194.

Monitor Polski 28.06.1948 r. (nr 59, poz.363).
www.territorial.de [dostęp: 05.04.2020]
Wróć do spisu treści